yě
tiāndìzhījīng
érmínshìzézhī
zétiānzhīmíng
yīndìzhī
lì
也。天地之经,而民是则之。则天之明,因地之利,
yǐshùntiānxià
shìyǐ
qíjiàobùsùérchéng
qízhèngbùyánérzhì
xiān
以顺天下。是以其教不肃而成,其政不严而治。先
wángjiànjiàozhīkě
yǐhuàmínyě
shìgùxiānzhīyǐbóài
érmínmòyí
qí
王见教之可以化民也,是故先之以博爱,而民莫遗其
qīn
chénzhīyúdé
yì
érmínxìngháng
xiānzhīyǐjìngràng
érmínbùzhēng
亲,陈之于德义,而民兴行。先之以敬让,而民不争;
dǎozhīyǐ
lǐ
lè
érmínhémù
shìzhīyǐhàowù
érmínzhījìn
shī
导之以礼乐,而民和睦;示之以好恶,而民知禁。《诗》
yún
hèhèshīyǐn
mínjù
ěrzhān
云:‘赫赫师尹,民具尔瞻。’”
dìbāzhāng
xiàozhì
第八章 孝治
zǐyuē
xīzhěmíngwángzhīyǐxiàozhìtiānxiàyě
bùgǎnyíxiǎo
子曰:“昔者明王之以孝治天下也,不敢遗小
guózhīchén
érkuàngyúgōng
hóu
bó
zǐ
nánhū
gùdéwànguózhī
国之臣,而况于公、侯、伯、子、男乎?故得万国之
huānxīn
yǐshìqíxiānwáng
zhìguózhě
bùgǎnwǔyúguānguǎ
érkuàng
欢心,以事其先王。治国者,不敢侮于鳏寡,而况
yúshìmínhū
gùdébǎixìngzhīhuānxīn
yǐshìqíxiānjūn
zhìjiāzhě
于士民乎?故得百姓之欢心,以事其先君。治家者,
bùgǎnshīyúchénqiè
érkuàngyúqī
zi
hū
gùdérénzhīhuānxīn
yǐshì
不敢失于臣妾,而况于妻子乎?故得人之欢心,以事
qíqīn
fūrán
gùshēngzéqīnānzhī
jì
zéguǐxiǎngzhī
shìyǐtiānxià
其亲。夫然,故生则亲安之,祭则鬼享之。是以天下
hépíng
zāihàibùshēng
huòluànbùzuò
gùmíngwángzhīyǐxiàozhìtiānxià
和平,灾害不生,祸乱不作。故明王之以孝治天下
4
yěrú
cǐ
shī
yún
yǒujiàodéxíng
sìguóshùnzhī
也如此。《诗》云:‘有觉德行,四国顺之。’”
dìjiǔzhāng
shèngzhì
第九章 圣治
céngzǐyuē
gǎnwènshèngrénzhīdéwúyǐ
jiāyúxiàohū
曾子曰:“敢问圣人之德无以加于孝乎?”
zǐyuē
tiāndìzhīxìng
rénwéiguì
rénzhīháng
mòdàyú
子曰:“天地之性,人为贵。人之行,莫大于
xiào
xiàomòdàyúyánfù
yánfùmòdàyúpèitiān
zézhōugōngqírényě
孝。孝莫大于严父。严父莫大于配天,则周公其人也。
xīzhězhōugōngjiāosìhòujì
yǐpèitiān
zōngsìwénwángyúmíngtáng
yǐpèi
昔者周公郊祀后稷以配天,宗祀文王于明堂,以配
shàngdì
shìyǐ
sìhǎizhīnèi
gè
yǐ
qízhílái
jì
fūshèngrénzhīdé
上帝。是以四海之内,各以其职来祭。夫圣人之德,
yòuhé
yǐ
jiāyúxiàohū
gùqīnshēngzhīxīxià
yǐyǎngfùmǔrìyán
shèng
又何以加于孝乎?故亲生之膝下,以养父母日严。圣
rényīnyányǐjiàojìng
yīnqīnyǐjiàoài
shèngrénzhījiàobùsùérchéng
qí
人因严以教敬,因亲以教爱。圣人之教不肃而成,其
zhèngbùyánérzhì
qísuǒyīnzhěběnyě
fù
zǐzhīdào
tiānxìngyě
jūn
政不严而治,其所因者本也。父子之道,天性也,君
chénzhīyì
yě
fùmǔshēngzhī
xùmòdàyān
jūnqīnlínzhī
hòumòzhòng
臣之义也。父母生之,续莫大焉。君亲临之,厚莫重
yān
gùbùài
qíqīnér
ài
tārénzhě
wèizhībèidé
bújìngqíqīnérjìng
焉。故不爱其亲而爱他人者,谓之悖德;不敬其亲而敬
tārénzhě
wèizhībèilǐ
yǐshùnzé
nì
mínwúzéyān
bùzàiyúshàn
他人者,谓之悖礼。以顺则逆,民无则焉。不在于善,
érjiēzàiyúxiōngdé
suīdézhī
jūnzǐ
bùguìyě
jūnzǐ
zébùrán
而皆在于凶德,虽得之,君子不贵也。君子则不然,
5
yánsī
kědào
xingsī
kě
lè
dé
yì
kězūn
zuòshìkěfǎ
róngzhǐkě
言思可道,行思可乐,德义可尊,作事可法,容止可
guān
jìntuìkědù
yǐ
línqímín
shìyǐ
qímínwèiér
àizhī
zéér
观,进退可度,以临其民。是以其民畏而爱之,则而
xiàngzhī
gùnéngchéngqídéjiào
érhángqízhènglìng
shī
yún
象之。故能成其德教,而行其政令。《诗》云:
shūrénjūnzǐ
qí
yíbùtuī
‘淑人君子,其仪不忒。’”
dìshízhāng
jìxiàoháng
第十章 纪孝行
zǐyuē
xiàozǐzhīshìqīnyě
jū
zézhìqíjìng
yǎngzézhì
子曰:“孝子之事亲也,居则致其敬,养则致
qí
lè
bìngzézhìqíyōu
sàngzézhìqí
āi
jì
zézhìqíyán
wǔzhě
其乐,病则致其忧,丧则致其哀,祭则致其严。五者
bèiyǐ
ránhòunéngshìqīn
shìqīnzhě
jūshàngbùjiāo
wéixiàbùluàn
备矣,然后能事亲。事亲者,居上不骄,为下不乱,
zàichǒubùzhēng
jūshàngérjiāozéwáng
wéixiàérluànzéxíng
zàichǒuér
在丑不争。居上而骄则亡,为下而乱则刑,在丑而
zhēngzébīng
sānzhěbùchú
suīrìyòngsānshēngzhīyǎng
yóuwéibúxiàoyě
争则兵。三者不除,虽日用三牲之养,犹为不孝也。”
dìshíyīzhāng
wǔxíng
第十一章 五刑
zǐyuē
wǔxíngzhīshǔsānqiān
érzuìmòdàyúbúxiào
yào
子曰:“五刑之属三千,而罪莫大于不孝。要
jūnzhěwúshàng
fēishèngrénzhěwúfǎ
fēixiàozhěwúqīn
cǐ
dàluànzhīdào
君者无上,非圣人者无法,非孝者无亲。此大乱之道
6
yě
也。”
dìshíèrzhāng
guǎngyàodào
第十二章 广要道
zǐyuē
jiàomínqīnài
mòshànyúxiào
jiàomínlǐshùn
mò
子曰:“教民亲爱,莫善于孝。教民礼顺,莫
shànyú
tì
yífēngyìsú
mòshànyúlè
ānshàngzhìmín
mòshànyú
lǐ
善于悌。移风易俗,莫善于乐。安上治民,莫善于礼。
lǐzhě
jìngér
yǐ
yǐ
gùjìngqí
fù
zé
zǐyuè
jìngqíxiōng
zé
dì
礼者,敬而已矣。故敬其父,则子悦;敬其兄,则弟
yuè
jìngqíjūn
zéchényuè
jìngyīrén
érqiānwànrényuè
suǒjìngzhě
悦;敬其君,则臣悦;敬一人,而千万人悦。所敬者
guǎ
éryuèzhězhòng
cǐzhīwèiyàodàoyě
寡,而悦者众,此之谓要道也。”
dìshísānzhāng
guǎngzhìdé
第十三章 广至德
zǐyuē
jūnzǐzhījiàoyǐxiàoyě
fēijiāzhìér
rìjiànzhīyě
子曰:“君子之教以孝也,非家至而日见之也。
jiàoyǐxiào
suǒyǐjìngtiānxiàzhīwéirénfùzhěyě
jiàoyǐ
tì
suǒyǐjìngtiān
教以孝,所以敬天下之为人父者也。教以悌,所以敬天
xiàzhīwéirénxiōngzhěyě
jiàoyǐchén
suǒyǐjìngtiānxiàzhīwéirénjūnzhěyě
下之为人兄者也。教以臣,所以敬天下之为人君者也。
shī
yún
kǎi
tìjūnzǐ
mínzhīfùmǔ
fēizhìdé
qíshúnéng
《诗》云:‘恺悌君子,民之父母。’非至德,其孰能
shùnmínrú
cǐ
qídàzhěhū
顺民如此其大者乎!”
7
dìshísìzhāng
guǎngyángmíng
第十四章 广扬名
zǐyuē
jūnzǐ
zhīshìqīnxiào
gùzhōngkě
yí
yújūn
shìxiōng
子曰:“君子之事亲孝,故忠可移于君。事兄
tì
gùshùnkě
yí
yúcháng
jū
jiā
lǐ
gùzhìkě
yí
yúguān
shìyǐháng
悌,故顺可移于长。居家理,故治可移于官。是以行
chéngyúnèi
érmínglì
yúhòushìyǐ
成于内,而名立于后世矣。”
dìshíwǔzhāng
jiànzhèng
第十五章 谏诤
céngzǐyuē
ruòfú
cí
àigōngjìng
ānqīnyángmíng
zéwén
曾子曰:“若夫慈爱恭敬,安亲扬名,则闻
mìngyǐ
gǎnwènzǐcóngfùzhīlìng
kěwèixiàohū
命矣。敢问子从父之令,可谓孝乎?”
zǐyuē
shìhéyányǔ
shìhéyányǔ
xīzhětiānzǐyǒuzhēng
子曰:“是何言与,是何言与!昔者天子有争
chénqīrén
suīwúdào
bùshīqítiānxià
zhūhóuyǒuzhēngchénwǔrén
suī
臣七人,虽无道,不失其天下;诸侯有争臣五人,虽
wúdào
bùshīqíguó
dàifuyǒuzhēngchénsānrén
suīwúdào
bùshīqí
无道,不失其国;大夫有争臣三人,虽无道,不失其
jiā
shìyǒuzhēngyǒu
zéshēnbù
lí
yúlìngmíng
fùyǒuzhēngzǐ
zéshēn
家;士有争友,则身不离于令名;父有争子,则身
bùxiànyúbùyì
gùdāngbùyì
zé
zǐ
bùkě
yǐbùzhēngyúfù
chénbù
不陷于不义。故当不义,则子不可以不争于父,臣不
kě
yǐbùzhēngyújūn
gùdāngbùyì
zézhēngzhī
cóngfùzhīlìng
yòu
可以不争于君;故当不义,则争之。从父之令,又
yāndéwéixiàohū
焉得为孝乎!”
8